1. Prawo do ochrony zdrowia
W Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. w rozdziale regulującym prawa i wolności człowieka i obywatela, w części poświęconej prawom ekonomicznym, socjalnym i kulturalnym znajduje się art. 68 stanowiący, iż:
1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży".
W Konstytucji wskazano fundamentalną dla całego obszaru ochrony zdrowia zasadę, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia, niezależnie od jego statusu prawnego. Pojęcie ochrony zdrowia rozumie się jako wszelkie działania, które są bezpośrednio lub pośrednio związane z zapobieganiem chorobom, utrzymywaniem i poprawianiem stanu. Działania te przede wszystkim obejmują:
1) zdrowie publiczne:
a) promocje zdrowia
b) prewencja,
c) badania przesiewowe,
d) higiena oraz bezpieczne zdrowotnie warunki pracy i życia
2) opiekę zdrowotną:
a) podstawowa
b) specjalistyczna
c) szpitalnictwo
d) ratownictwo
e) długoterminową (LTO),
3) rehabilitację
4) opiekę społeczną - zintegrowane działania opiekuńcze, leczniczo-rehabilitacyjne i socjalne
5) opiekę paliatywną
2. Prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej
W chwili udzielania świadczenia zdrowotnego pacjent ma prawo do stosowania metod, które odpowiadają aktualnie dostępnej wiedzy medycznej. Niedopuszczalne jest stosowania metod zdezaktualizowanych, niezgodnych z wiedzą medyczną, czyli negatywnie ocenionych na gruncie nauk medycznych. Warunek przeprowadzenia czynności medycznych zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej stanowi warunek uznania czynności za zgodną z prawem.
3. Prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia
Każdy pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielania świadczeń zdrowotnych, jeżeli potrzebuje ich ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia. Prawo nakazuje bezwzględnie udzielić pacjentowi świadczeń zdrowotnych, jeżeli zaistniała nagła sytuacja wymagająca natychmiastowej pomocy medycznej.
4. Prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością
Warunek postępowania z należytą starannością należy do podstawowych zasad wykonywania zawodów medycznych. Stanowi o tym art. 4 ustawy o zawodzie lekarza "Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód (...) z należytą starannością" oraz art. 8 Kodeksu Etyki Lekarskiej "Lekarz powinien przeprowadzić wszelkie postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze z należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas". Takie same wymagania stawiane są pielęgniarką i położnym „Pielęgniarka, położna wykonuje zawód (...) z należytą starannością" - art. 11 ust. 1 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej.
Zachowanie należytej staranności jest podstawowym elementem zasad ogólnej ostrożności, których zachowanie jest wymagana w toku udzielania świadczeń medycznych. Zasady ostrożności mają na celu dążenie do osiągnięcia pozytywnego leczniczego, przy jednoczesnym zminimalizowaniu ryzyka związanego z czynnościami medycznymi. Przestrzeganie zasad ostrożności stanowi gwarancję, że podjęte czynności są bezpieczne. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych za niedołożenie należytej staranności ponosi odpowiedzialność prawną, zarówno karną, jak i cywilną.
5. Prawo do informacji o stanie zdrowia
Prawo pacjenta do wszelkich informacji z nim związanych w procesie udzielania świadczenia zdrowotnego stanowi jeden z podstawowych aspektów prawa człowieka samostanowienia. Pacjent będący podmiotem, a nie przedmiotem procesu leczniczego ma prawo do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji, które dotyczą jego zdrowia i życia, co wymaga ich zrozumienia. Przeprowadzenie jakiejkolwiek czynności medycznej może nastąpić po uprzednim wyjaśnieniu pacjentowi podstaw, przyczyn i skutków podjęcia takiej czynność.
6. Prawo do informacji o prawach pacjenta
Pacjent ma prawo do uzyskania informacji o przysługujących mu prawach, zarówno tych wynikających z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, jak również z przepisów odrębnych.
7. Prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych
Pacjent ma prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez dany podmiot, w tym o profilaktycznych programach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.
8. Prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny
Prawo do zachowania tajemnicy o stanie zdrowia stanowi element prawa do prywatności, które wynika bezpośrednio z normy konstytucyjnej. Konstytucja w art. 47 gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do ochrony życia prywatnego. Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dotyczących stanu pacjenta, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu należy do podstawowych zasad wykonywania zawodów medycznych. Zagadnienie to odrębnie uregulowano w odniesieniu do: lekarza (art. 40 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza.), pielęgniarki i położnej (art. 17 ust. 1 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej) felczera (art. 7 ust. 1 ustawy o zawodzie felczera.), diagnosty laboratoryjnego (art. 29 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej.), farmaceuty (art. 21 pkt 2 ustawy o izbach aptekarskich oraz psychologa (art. 14 ust. 1 ustawy o zawodzie psychologa). Jak wynika z powyższego zachowanie tajemnicy zawodowej jest prawem i obowiązkiem osób wykonujących zawód medyczny.
9. Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
Zgoda oznacza przyzwolenie, a zatem już z istoty tego pojęcia wynika świadomość, wiedza o okolicznościach, na które zostaje udzielona. Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia medycznego stanowi autonomiczne i jednostronne oświadczenie woli o charakterze upoważniającym i odwoływalnym. Uzyskania zgody stanowi podstawę legalizacji czynności medycznej. Aby zgoda była prawnie skuteczna musi być to zgoda świadoma. Zgoda świadoma me być udzielona jeżeli pacjent został w sposób jasny i dla niego zrozumiały poinformowany o rodzaju i celu zabiegu, jego planowanym przebiegu oraz ryzyku i możliwości wystąpienia powikłań. Zgoda pacjenta może być sformułowana ustnie albo poprzez każde zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje, że pacjent godzi się i ma wolę przystąpienia do świadczenia medycznego. Jednakże w przypadku zabiegu operacyjnego przepisy prawa wymagają zgody pisemnej.
10. Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta
Intymności człowieka poddana jest szczególnej ochronie, która zakłada, ze tylko on sam może rozporządzać tą wrażliwą sferą uczuć. Naruszenie intymności pozostaje w związku z poczuciem wstydu. Od personelu medycznego wymaga się aby pamiętali, ze leczą ludzi, a nie choroby. W kontaktach z pacjentem powinni zatem zachować odpowiednią dozę wrażliwości. Szczególnie istotne jest aby do pacjenta zwracać się w właściwej formie grzecznościowej z wykorzystaniem jego imienia i nazwiska, odpowiednio dobierać słowa aby pacjent zrozumiał swoją sytuację, zabiegi medyczne przeprowadzać sprawnie, bez zbędnego wydłużenia w czasie oraz w miarę możliwości jak najmniej boleśnie oraz dbać aby podczas pobytu w placówce nie narazić go na sytuacje wstydliwe, związane np. z nagością, w przytomności innych pacjentów.
11. Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej
Pacjent ma prawo dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia. Przez dostęp należy rozumieć nie tylko prawo wglądu ale również prawo do sporządzenia jej wyciągów, odpisów lub kopii oraz prawo do otrzymania oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, jeżeli uprawniony organ lub podmiot żąda udostępnienia oryginałów tej dokumentacji. W celu realizacji powyższego prawa podmiot udzielający świadczeń ma obowiązek przechowywania dokumentacji, co do zasady, przez okres 20 lat. Za udostępnienie dokumentacji medycznej w poprzez wydanie kopii lub odpisu podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych może pobierać opłatę.
12. Prawo pacjenta do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
Pacjent przebywający w placówce medycznej ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami, zwłaszcza członkami rodziny, oraz prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej ze strony tych osób. Warunki kontaktu osobistego, czyli czas i miejsce odwiedzin, określają przepisy wewnętrzne placówki, przy czym mogą one jedynie ograniczać a nie pozbawić kontaktu pacjenta z innymi osobami. Prawo do kontaktu telefonicznego wiąże się z umożliwieniem pacjentowi korzystania z własnego telefonu lub przez udostępnienie ogólnego telefonu na terenie placówki.
13. Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej
Pacjent przebywający w placówce medycznej ma prawo do opieki duszpasterskiej, a w przypadku pogorszenia stanu zdrowia należy mu umożliwić kontakt z duchownym jego wyznania. W celu realizacji tego prawa należy pacjentowi udzielić pełnego zakresu informacji i wsparcia, a zwłaszcza wyjaśnić jakiego wyznania duchowni pracują w szpitalu, w jaki sposób można się z nimi skontaktować, gdzie w ciągu dnia może ich spotkać, w jakich godzinach odbywają się nabożeństwa, jak dojść do kaplicy szpitalnej, a jeżeli pacjent sam chodzić nie może personel medyczny powinien go tam dostarczyć. Koszty opieki duszpasterskiej co do zasady ponosi podmiot leczniczy.
14. Prawo pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie
Pacjent przebywający w placówce medycznej ma prawo do bezpłatnego przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie.